Blauwe Agenda

Maatregelen van de Blauwe Agenda

• 1. Peil en bodemverhoging watergangen lage flanken (rondom natuurgebieden)

  Deze bouwsteen kent veel raakvlakken met het Plan van Aanpak Verdroging. In dit plan is de Blauwe Agenda genoemd als paraplu waaronder een aantal regionale verkenningen voor verdroogde gebieden op en rond de Heuvelrug kunnen plaatsvinden. Voor de verdrogingsaanpak in deze gebieden zijn diverse interne maatregelen uitgevoerd binnen de gebieden. Voor verder herstel van bijvoorbeeld kwelstromen en grondwaterstanden zijn echter ook maatregelen buiten deze gebieden nodig. De regionale verkenningen moeten inzicht geven in mogelijke maatregelen die bijdragen aan het verder herstel van deze gebieden. Uitvoering van de maatregelen kan dan waarschijnlijk plaatsvinden via AVP / ULG. 

• 2. Ontvlechten als strategie - gebied Langbroekerwetering

  In juli 2023 moet de provincie Utrecht een Provinciaal Programma Landelijk Gebied opleveren, waarin diverse doelen voor water (KRW), natuurontwikkeling, stikstof, broeikasgassen en woningbouwontwikkeling integraal worden uitgewerkt. Vanuit het Rijksprogramma Bodem en Water Sturend worden hiervoor in oktober 2022 diverse richtinggevende uitspraken meegegeven waarmee het bodem- en watersysteem veel meer dan nu bepalend wordt voor ruimtelijke ontwikkeling. Vanuit de Blauwe Agenda kunnen wij hieraan bijdragen door voor het gebied van de Langbroekerwetering / Krommerijn aan te geven welke randvoorwaarden het bodem- en watersysteem stelt aan verdere ontwikkeling. HDSR kan hiervoor inhoudelijke argumentatie bieden op basis van diverse modelberekeningen.  

• 3. Vasthouden water hoge flanken in sprengen en beken

  Op de hogere delen van de Heuvelrug is de ontwateringsdiepte vaak voldoende ruim (>1,5 m) om in de bodem water langer vast te houden, zonder dat dit leidt tot schade aan bestaande functies. Een eerste stap hiertoe is het inventariseren van watergangen (sprengen, beken, hoofdwatergangen) die water afvoeren vanaf deze hogere delen. Op basis van het eerder uitgevoerde modelonderzoek in het kader van de kennisontwikkeling is de afvoer van het oppervlaktewatersysteem berekend. Op deze kaart zijn enkele gebieden te onderscheiden waarop afvoer vanuit (omringende) hogere delen plaatsvindt:  

  • Laagte van Pijnenburg; 
  • Omgeving Zeist – Driebergen; 
  • Omgeving Leersum – Amerongen; 
  • Gebied ten zuiden van Maarsbergen (onder ander Heigraaf); 
  • Gebied ten noordoosten van Maarn. 

  Voor deze gebieden zullen we nader detailonderzoek uitvoeren naar de mogelijkheden voor het verondiepen van de waterbodem of het vasthouden van water door extra stuwen. Belangrijk aandachtspunt daarbij is het in stand houden van voldoende ontwateringsdiepte.  

• 4. Stimuleren lokaal verloofen naaldbos voor vitaler bos

  Voor deze bouwsteen sluiten we aan bij de uitvoering van het strategisch bosbeleid van de provincie Utrecht. Uit de regionale verkenningen of lokale projecten kan de noodzaak voor extra aanvulling in infiltratiegebieden blijken als die van belang zijn voor het vergroten van kwel in lager gelegen delen. Over deze specifieke gebieden zullen wij nadere afstemming hebben met het strategisch bosbeleid. Ook kunnen wij aangeven wat vanuit het bodem- en watersysteem randvoorwaarden kunnen zijn voor herplant of extra aanplant van bos. 

  De uitvoering van lokaal verloofen zal ook op landgoederen van private eigenaren een rol spelen. Hier kunnen, bijvoorbeeld in samenspraak met UPG, kennissessies voor georganiseerd worden om de eigenaren hierbij te betrekken. Tijdens deze sessies kan informatie over subsidies, randvoorwaarden voor herplant en extra aanplant, voordelen etc. gedeeld worden.

• 5. Afkoppelen en infiltreren stedelijk hemelwater

  Het afkoppelen van verhard oppervlak en het bijbehorend infiltreren van hemelwater kan een belangrijke bijdrage leveren aan het herstel van de oorspronkelijke infiltratie op de Heuvelrug. Daarbij is het dus van belang dat het water van afgekoppeld oppervlak niet via het oppervlaktewatersysteem wordt afgevoerd, maar in de bodem geïnfiltreerd. Voor de uitvoering hiervan is de medewerking van gemeenten en ontwikkelaars nodig. We willen hen helpen bij het afkoppelen en stimuleren om daar waar mogelijk tot afkoppelen over te gaan. Om meer helderheid te bieden waar wel en niet kan worden afgekoppeld en welke methoden er zijn voor het afkoppelen van verschillende functies stellen we momenteel een Leidraad Afkoppelen Provincie Utrecht op. Daarnaast zullen we bij gemeenten inventariseren of er behoefte is aan meer inzicht in geschikte gebieden door bijvoorbeeld een Kansenkaart Afkoppelen op te stellen. Vanuit het programma klimaatadaptatie van de provincie Utrecht wordt ook gewerkt aan groen-blauwe schoolpleinen waarin afkoppelen een belangrijke rol speelt. 

  Het stimuleren van afkoppelen kan, bij voorkeur in samenwerking met gemeentes, ook direct gericht worden op de bewoners of eigenaren van bedrijventerreinen in en rondom de Utrechtse Heuvelrug. Hier kunnen gerichte (indien mogelijk bestaande) campagnes voor worden ingezet. Bijvoorbeeld de campagne Heuvelrugtuinen kan hiertoe ingezet worden om meer bewustzijn te creëren onder lokale bewoners. 

• 6. Inzet extra gezuiverd effluent

  HDSR voert momenteel een pilot uit om te onderzoeken of met extra zuiveringsstappen effluent te realiseren is dat gebruikt kan worden als watervoorziening voor andere functies. Op basis van de uitkomsten van deze pilot bepalen we of het opschalen naar andere zuiveringen kan bijdragen aan een zinvolle waterbeschikbaarheid voor omliggende functies en voor welke functies dit water inzetbaar is. 

• 7. Optimalisatie bestaande drinkwaterwinningen

  De drinkwaterwinningen op de Utrechtse Heuvelrug zijn qua locaties historisch bepaald in relatie tot de ontwikkeling van woongebieden. Doordat uitwisselmogelijkheden tussen winningen tegenwoordig veel groter zijn en in de toekomst waarschijnlijk verder vergroot zullen worden (project streefstructuur) kan er opnieuw worden gekeken naar de verdeling van de watervraag over locaties. Daardoor kan de inpasbaarheid in de omgeving meer meewegen in hoeveel op welke locatie kan worden gewonnen. Locaties nabij stedelijk gebied met wateroverlast kunnen mogelijk meer winnen, terwijl de omvang van winlocaties nabij natuur mogelijk kan worden beperkt. Daarnaast kunnen er mogelijk alternatieve winconcepten ingezet worden, zoals verdiepen, extra aanvullen of andere bronnen. In het Topconsortia Kennis en Innovatie (TKI) project Flexibiliteit in toekomstige winningen wordt dit nader onderzocht. 

• 8. Oppervlaktewater voor drinkwater

  In het Topconsortia Kennis en Innovatie (TKI) project Flexibiliteit in toekomstige winningen worden alternatieve bronnen onderzocht.

• 9. Anticiperend waterbeheer

  Met anticiperend waterbeheer willen we in de praktijk onderzoeken hoe we met anticiperend waterbeheer het systeem beter real-time kunnen sturen op het vasthouden van water. Hierbij vormt het verloop van de grondwaterstanden in de omgeving belangrijke input. Uitdaging is om een gebied te vinden (met mogelijk al een bestaande geautomatiseerde stuw) waar deze pilot kan plaatsvinden. Als pilot gebieden komen mogelijk Woudenberg en hogere delen van het Krommerijngebied in aanmerking. 

• 10. Maatwerkoplossingen landgoederen

  Diverse landgoederen op de flanken en hoge delen van de Utrechtse Heuvelrug hebben in toenemende mate te maken met schade als gevolg van langdurige droogte. Op de hoge delen zullen deze landgoederen waarschijnlijk niet voldoende kunnen profiteren van de generieke maatregelen die wij nemen in de Blauwe Agenda. Daarom doen wij vanuit de Blauwe Agenda een aanbod aan landgoederen om mee te denken over maatwerkoplossingen. Als pilot willen we dit voor drie landgoederen doen en daarna evalueren over het vervolg. Voor de pilot zullen specialisten vanuit de specialistenpool per landgoed een kort advies opstellen voor mogelijke oplosrichtingen. Hierbij werken we samen met het Erfgoed Expert Team van de provincie Utrecht. Het op te stellen advies omvat: 

  • Een korte systeemanalyse op basis van beschikbare data (DINOloket, legger, veldkennis); 
  • een veldbezoek om de locatie ter plekke te beoordelen; 
  • een korte notitie met daarin de bevindingen en een advies voor oplosrichtingen. 

  Het adviesteam zal bestaan uit hydrologen en ecologen van de provincie Utrecht, waterschap Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden, waterschap Vallei & Veluwe en Vitens.

• 11. Versterken circulaire en klimaatbestendige landbouw

  Dit thema staat inmiddels hoog op de agenda en wordt grotendeels afgedekt door andere programma’s en projecten zoals het programma klimaatadaptatie, de landbouwvisie, actieplan Duurzame landbouw met natuur, voedselagenda en plattelandcoaches. Wij volgen deze projecten en zullen daar waar nodig onze inbreng vanuit het thema water leveren.  

• 12. Monitoring

  Allereerst willen we in dit project vaststellen wat de informatiebehoefte is. Wat moeten we weten om goed zicht te houden op de ontwikkeling van het watersysteem, de impact van klimaatverandering en het effect van maatregelen? Vanwege de omvang van het gebied zullen we daarbij  pragmatisch te werk moeten gaan. We willen zoveel als mogelijk gebruik maken van lopende metingen en reeds beschikbare data. Omdat beschikbaarheid van bodemvocht op de hoge delen van de Heuvelrug cruciaal is voor de vegetatie willen we meer inzicht in het verloop door het jaar en met name de snelheid van uitdroging in warme, droge perioden. HDSR heeft een database van satelliet data die we gebruiken voor analyse. Dit project moet leiden tot een bondig monitoringsplan en daar waar nodig installatie van aanvullende metingen. 

  NPUH is momenteel, in samenwerking met een verscheidenheid aan stakeholders, bezig met het opzetten van de Heuvelrugmonitor, waar ook parameters met betrekking tot het watersysteem in meegenomen worden. Het is wenselijk om de monitoring voor de Blauwe Agenda te koppelen aan de Heuvelrugmonitor. Op die manier is er één plek waar informatie over trends rondom allerlei ontwikkelingen samengebracht worden en is deze kennis voor iedereen toegankelijk.  

  Sommige parameters binnen de monitoring zullen bijvoorbeeld jaarlijks gemeten moeten worden, zoals de kwaliteit van het oppervlaktewater. NPUH heeft een samenwerkingsovereenkomst met de Universiteit Utrecht en is bezig met het opzetten van studentenonderzoeken op het thema monitoring. Zo kunnen we verkennen of jaarlijks studenten kunnen bijdragen aan de benodigde metingen voor de monitor.   

• 13. Communicatie en bewustwording

  De communicatie rondom de projecten van de Blauwe Agenda zal worden uitgevoerd in samenwerking met de communicatieadviseurs van de betrokken partners. Hierbij zetten we de werkwijze die we tot nu toe hebben gehanteerd voort. Daarbij wordt de inhoud van de communicatie en de boodschap gezamenlijk voorbereid. De communicatieadviseurs van de partners maken vervolgens gebruik van hun eigen kanalen en geven zelf vorm aan de boodschap. 

  Een belangrijk onderdeel van bewustwording is de ontwikkeling van kennis en dat vervolgens op de juiste plek (bij de juiste personen) krijgen. NPUH heeft een onderzoeksagenda opgesteld en geeft daar nu in samenwerking met de Universiteit Utrecht invulling aan. Indien uit bovenstaande projecten bepaalde kennisleemtes bovenkomen waar aanvullend onderzoek voor nodig is, kan NPUH en de UU daar een rol in spelen door het opzetten van onderzoeksprojecten of grotere onderzoekslijnen. Al de uitkomsten van de onderzoeken kunnen gedeeld worden in de kennisbank van NPUH, zodat de resultaten toegankelijk zijn voor iedereen.  

  Verder is het noodzaak dat de Blauwe Agenda de verbinding vindt met gemeentes en terreineigenaren. Hiervoor kan NPUH (strategische) bijeenkomsten organiseren/faciliteren met gemeentes en/of terreineigenaren die in het werkgebied van de Blauwe Agenda vallen. De inhoudelijke expertise wordt door de andere projectpartners geleverd. Op die manier kan de kennis en capaciteit van verschillende terreineigenaren ook ingezet worden en zal er meer afstemming plaatsvinden en draagvlak ontstaan voor maatregelen voortkomend uit de Blauwe Agenda.  

  Tot slot geldt dat als de uitkomst van bovenstaande projecten vraagt om de participatie of inzet van lokale bewoners of terreineigenaren hier een aparte campagne voor opgezet kan worden (of een bestaande overgenomen). Zie als voorbeeld ook de suggesties onder “Project 5: Afkoppelen en infiltreren stedelijk hemelwater”.  

• I. Amerongen: bovenstrooms water vasthouden

  We realiseren maatregelen om regenwater bovenstrooms langer vast te houden en te infiltreren en we ontwikkelen een visie voor een klimaatbestendige inrichting van het buitengebied van Amerongen.

  Binnen dit project implementeren we maatregel 3 (vasthouden water hoge flanken in sprengen en beken).

• II. Heuvelrug-Vallei: samen effectief droogte bestrijden

  We inventariseren waar prioritaire verdrogingslocaties overlappen met terreinen van landgoedeigenaren en terreinbeheerders. We werken samen aan droogtebestrijdingsplannen waarmee het watersysteem klimaatbestendiger wordt.

  Binnen dit project werken we aan maatregel …. NOG INVULLEN …

• III. Laagte van Pijnenburg: een waterverkenning

  We maken een waterverkenning met gebiedspartijen in de Laagte van Pijnenburg. We onderzoeken of we op korte termijn water beter kunnen benutten, bijvoorbeeld bij de golfbaan en omliggende landgoederen, en ontwikkelen een waterprogramma.

  Daarbij maken we een plan om het watersysteem van het Nonnenland en de Praamgracht robuuster te maken en  combineren we waterherstel met verbetering van de recreatieve opgaven in en rond het gebied.

  Ook voeren we grondwatermetingen uit om meer inzicht te krijgen in het watersysteem van Op Hees en ontwikkelen we nieuwe natte natuur waar zeldzame planten-, insecten- en vlindersoorten van profiteren.

  Binnen dit project implementeren we maatregel 1 (Peil en bodemverhoging watergangen lage flanken), 10 (maatwerkoplossingen landgoederen) en 12 (monitoring).

• IV. Robuust watersysteem Zeisterbos en landgoederen

  Een voorbeeld van een project waar de Blauwe Agenda aan bijdraagt is een project in de Zeisterbossen. Er is een uitgebreide analyse uitgevoerd naar de mogelijkheden om het water in de sprengen en cultuurhistorische vijvers beter vast te houden. Met het herstel van de historische keiendam en andere oude voorzieningen kan het water nu beter worden vastgehouden. Ook is gezocht naar mogelijkheden om de aanvoer van water te verbeteren.

  Binnen dit project werken we aan de maatregel 3 (vasthouden water hoge flanken in sprengen en beken), 5 (afkoppelen en infiltreren stedelijk hemelwater), 10 (maatwerkoplossingen landgoederen), 12 (monitoring) en 13 (communicatie en bewustwording).

  Wil je meer weten? Dit project heeft een eigen nieuwsbrief. Die lees je hier terug:

  • December 2022
  • Oktober 2022
  • Augustus 2022
  • Maart 2022
  • November 2021
  • Oktober 2021