De afgelopen jaren lijken de seizoenen hun traditionele karakter te verliezen. Waar we de ene winter te maken hebben met wateroverlast, zien we in de zomer dezelfde bodem kurkdroog achterblijven. Weersextremen zijn niet langer uitzondering, maar regel. Ook voor de Utrechtse Heuvelrug, waar we een extreem natte winter hadden in 2023/2024, en waar in 2025 de eerste signalen van droogte juist al vroeg zichtbaar waren.
De Blauwe Agenda Utrechtse Heuvelrug is een samenwerkingsverband van overheden, waterschappen, terrein beherende organisaties, natuurorganisaties en agrariërs om te zorgen voor het water op de Utrechtse Heuvelrug. Samen zetten zij zich in om het watersysteem steviger te maken, wat in deze tijd van grote weersverschillen hard nodig is.
Een grillig jaar
Volgens de droogtemonitor van het KNMI is dit jaar tot nu toe net zo droog als recordjaar 1976. Dat is slecht nieuws voor onder meer de landbouw. “Het grondwater zakt momenteel op sommige plekken op de Heuvelrug zo diep, dat planten en bomen er niet meer bij kunnen,” zegt Arnoud Keizer, hydroloog bij Waterschap Vallei en Veluwe.
Dat was enkele maanden geleden nog totaal anders. Het was kletsnat. In de herfst van 2023 en de winter van 2023-2024 viel lokaal wel drie keer zoveel regen als normaal, met wateroverlast tot gevolg. “We zagen in dat jaar veel natte en verzadigde bodems, vooral op de flanken van de Heuvelrug,” aldus Keizer. “Begin 2025 hadden we het nog over grondwateroverlast. En nu, amper een paar maanden later, is het te droog. Dat laat zien hoe snel het kan omslaan.”
De Blauwe Agenda: meebewegen met het veranderende klimaat
Met de Blauwe Agenda willen de partners inspelen op deze grote wisseling van droogte naar wateroverlast of andersom. Dat betekent: in natte periodes water beter vasthouden, zodat het beschikbaar blijft in tijden van droogte. Het afgelopen jaar is een goed voorbeeld van de uitdaging van de Blauwe Agenda door de snelle overgang van te nat naar te droog. “We zijn daardoor dit jaar bijvoorbeeld eerder dan normaal overgeschakeld van het winter- naar het hogere zomerpeil in de watergangen,” vertelt Willem Jan Dirkx, als geohydroloog bij HDSR houdt hij zich bezig met grondwater.
Eerder zijn er op de Heuvelrug infiltratiegeulen aangelegd, bijvoorbeeld bij Amerongen, om water op natuurlijke wijze in de bodem te laten trekken. “Hierdoor voorkom je wateroverlast in het dorp, maar kan de natuur ook profiteren van hogere grondwaterstanden.”
Foto: infiltratiegeul in Amerongen (fotograaf: Sjaak den Breeje)
Ook gemeenten doen hun deel om overschot aan water in te kunnen zetten in droge perioden . “Steeds vaker wordt daar waar het kan hemelwater afgekoppeld van het riool. Dat regenwater stroomt dan niet meer direct weg, maar kan via tuinen en vijvers terug de bodem in,” legt Dirkx uit.
Is er een oplossing: water vasthouden of afvoeren
Echter zijn deze oplossingen van water vasthouden of afvoeren niet overal toe te passen op de Utrechtse Heuvelrug. Waar het ene deel gebaat is bij water vasthouden (zoals op de hogere delen), wordt het lager op de Utrechtse Heuvelrug al snel te nat. Dat betekent dat de Blauwe Agenda elke keer kijkt wat er mogelijk is in dit gebied of op deze plek. Wat niet betekent dat álle problemen voorkomen kunnen worden. “Het ene jaar zijn er ondergelopen kelders, het andere jaar is het juist weer kurkdroog. We doen wat we kunnen, maar met de extreme weersomstandigheden van tegenwoordig, kunnen we droogte of wateroverlast nooit helemaal voorkomen.” – aldus Arco van Vugt, projectleider van de Blauwe Agenda.
We zullen ons verder beter moeten voorbereiden op een veranderd klimaat. Dat vraagt inzet van overheden, zoals hierboven omschreven. Maar ook om inzet en betrokkenheid van burgers en bedrijven. Op onze website blauweagenda.nl geven wij daarom per doelgroep handelingsperspectief.
(Foto: Boerderij met ondergelopen weilanden en kelders op de flanken van de Utrechtse Heuvelrug)
Lokale en gebiedsbrede maatregelen
Ook op landgoederen rondom de Utrechtse Heuvelrug wordt geïnvesteerd in wateroplossingen om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. In het project ‘Blauwe Ader’ werken de waterschappen samen met onder andere provincie Utrecht aan lokale én gebiedsbrede maatregelen voor beter waterbeheer. Daarnaast nemen boeren op de Utrechtse Heuvelrug lokaal maatregelen door het plaatsen van boerenstuwen en het dempen van sloten om water langer vast te houden, met (subsidie)programma’s als UPLG, ZON en Watersparen om hen daarbij te ondersteunen. En in Zeist wordt met nieuwbouwprojecten zoals Amandelhof al direct rekening gehouden met vergroening en wateropvang.
(Foto: Toekomstige Amandelhof in Zeist)
Bewust watergebruik begint thuis
De partners van de Blauwe Agenda werken dus hard aan een stevig watersysteem. Maar zoals benoemd spelen inwoners ook een belangrijke rol. De boodschap luidt: “wees zuinig met water, zeker in droge periodes”. Daarom zetten organisaties als drinkwaterbedrijf Vitens extra in op bewustwording. Met een nieuwe campagne roept het bedrijf inwoners op om de eco-stand op hun wasmachine te gebruiken. Ook is er veel water te besparen in de achtertuin. Een paar simpele tips: maai het gras zo min mogelijk, geef spaarzaam water (liefst ’s avonds) en hergebruik water van kinderbadjes. “Het grondwater is van ons allemaal,” benadrukt Willem-Jan Dirkx. “Het is nodig voor de natuur, voor landbouw, én voor ons dagelijks gebruik.”
(Foto: Aanwezigheid Vitens op Hoog Catharijne in Utrecht om campagne te voeren)