Wil jij jouw tuin (verder) vergroenen en bijdragen aan een groener Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug? Laat je inspireren door bloeiende Heuvelrugtuinen tijdens de derde editie van de Open Heuvelrugtuinen Route!
Datum: Zaterdag 28 juni
Tijdstip: 11.00 – 16.00 uur
Locatie: Diverse tuinen in gemeente Utrechtse Heuvelrug & Soest
Tijdens deze route stellen Heuvelrugtuiniers hun groene tuinen open en delen ze hun kennis, tips en ervaringen. Je ontdekt hoe je jouw tuin kunt omtoveren tot een echte Heuvelrugtuin: minimaal 60% groen, gifvrij, vol inheemse planten en gastvrij voor vogels en insecten. Zo draag je bij aan biodiversiteit, een gezond klimaat en voldoende schoon water!
Het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug (NPUH) is van start gegaan met het vervolgproject ‘Toepassen van de handreiking Nationale Parken als katalysator van gezondheid’ in het NPUH. Dit verloopt in samenwerking met het Nationale Parken Bureau en Collectief Natuurinclusief. Op maandag 14 april organiseerde het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug (NPUH) een werkbijeenkomst rond het thema natuur en gezondheid. Verschillende partijen, zoals gemeenten, de provincie Utrecht en terreinbeheerders als Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Utrechts Landschap kwamen op Landgoed Zonheuvel bij elkaar om de samenwerking op dit thema verder vorm te geven. De intentie is om producten, activiteiten of projecten te (door)ontwikkelen en toe te werken naar een blijvende regionale samenwerking op dit thema. Er is veel interesse en energie om rondom dit thema aan de slag te gaan, en de bijeenkomst leidde dan ook tot concrete vervolgstappen.
Behoeften en kansen in kaart brengen
Om inzicht te krijgen in de behoeften op het gebied van gezondheid en natuur en de mogelijke rol van het NPUH hierin, heeft het NPUH voorafgaand aan de werkbijeenkomst oriënterende gesprekken gevoerd met stakeholders in de regio. Deze gesprekken dienden tevens als input voor het Nationale Parken Bureau bij het opstellen van de ‘Handreiking Nationale Parken als Katalysator voor Gezondheid’. Twee hoofdthema’s kwamen in de gesprekken naar voren:
De herstellende kracht van de natuur.
De positieve invloed van groen op de mentale veerkracht.
Daarnaast deden acht studenten van de opleiding Global Sustainability Science een consultancyproject naar de rol die het NPUH kan spelen in mentale gezondheid. Op basis van literatuuronderzoek, ruimtelijke analyses, een stakeholderanalyse en interviews met zorgprofessionals en beleidsmakers, adviseren zij onder meer om de Utrechtse Heuvelrug toegankelijker te maken voor mensen met fysieke of mentale beperkingen. Ook adviseren zij om het NPUH naar de mensen toe te brengen als zij er zelf niet naartoe kunnen.
Waardevolle input
De werkbijeenkomst begon met een toelichting van de aanleiding van het project door Niels Reinders, projectleider van het realisatieproject ‘Nationale parken en de gezondheidssector’ met cofinanciering vanuit Collectief Natuurinclusief. Vervolgens gaf Loek Hesemans, senior-adviseur natuur en gezondheid bij Staatsbosbeheer, een korte presentatie over de inzet van Staatsbosbeheer op dit thema. Daarna volgde een korte toelichting door dr. Jolanda Maas, senior onderzoeker aan de VU, die al jarenlang onderzoek doet naar de relatie tussen de gezondheid van mensen en hun leefomgeving.
In de tweede helft van de bijeenkomst stond het gezamenlijk verkennen van de invulling van de mogelijke activiteiten binnen het thema centraal. Er werd veel waardevolle input opgehaald over bestaande samenwerkingen en projecten, mogelijke doelgroepen en partners. Deze opbrengst vormt de basis voor de verdere ontwikkeling van de pilots, samen met een op te zetten kerngroep. Er is veel energie om met dit thema concreet aan de slag te gaan!
Op 16 april 2025 vond de eerste werksessie plaats in het kader van het gezamenlijke visietraject voor duurzame recreatieve mobiliteit op de Utrechtse Heuvelrug en haar flanken. Een brede groep deelnemers – bestaande uit vertegenwoordigers van overheden, vervoerders en belangenorganisaties, zoals NS, ANWB, Routebureau Utrecht, Visio (expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen) en de NPUH Jongerenraad – verkende gezamenlijk toekomstbeelden voor duurzame recreatieve mobiliteit in het jaar 2050. De sessie werd begeleid door experts van adviesbureau Rebel.
Gezamenlijke visie voor uiteenlopende wensen
De werksessie stond in het teken van denken zonder beperkingen, met ruimte voor zowel de behoeften van de mens als het belang van flora en fauna. In gemengde groepen werkten deelnemers aan ‘user journeys’ voor 2050, waarin zij verbeeldden hoe mensen zich – in een duurzaam mobiliteitssysteem – verplaatsen naar, in en door de Utrechtse Heuvelrug en haar flanken. Dit deden zij aan de hand van fictieve persona’s met uiteenlopende wensen en behoeften.
Gezamenlijke opbrengsten en inzichten als input
De werksessie leverde gezamenlijke inzichten op rond thema’s als hubs en voorzieningen, openbaar vervoer, autoluwe zones, zonering, informatievoorziening, toegankelijkheid en inclusiviteit. Deze onderwerpen vormen input voor de volgende fase in het visietraject, waarin ze verder worden onderzocht en uitgewerkt.
Project MONA: duurzame recreatieve mobiliteit
Dit project vindt plaats in het kader van een groter Europees samenwerkingsverband met partners uit Nederland, België, Duitsland en Frankrijk onder de naam MONA. Doel van het meerjarige Europese Interreg project MONA is het realiseren van duurzame en natuurgerichte mobiliteit en recreatie in natuurgebieden in Noordwest-Europa. Het project is medio 2023 van start gegaan met een looptijd van 4,5 jaar.
Op 24 mei vieren we De Dag van het Nationaal Park met een bijzondere activiteit: de Heuvelrugtuinsafari! Bioloog Luc Hoogestein trekt op deze dag langs verschillende tuinen in de regio om te ontdekken wat er allemaal leeft tussen het groen. Want in jouw tuin gebeurt waarschijnlijk veel meer dan je denkt!
Tijdens deze tuinsafari gaat Luc op zoek naar vogels, insecten, planten en andere soorten – en jij kunt meekijken! Zijn bezoekjes aan vijf Heuvelrugtuinen worden namelijk gefilmd, zodat we de safari later met iedereen kunnen delen.
De safari is onderdeel van de Soorten Challenge in het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug (17 t/m 31 mei): een challenge op en rond de Utrechtse Heuvelrug om zoveel mogelijk soorten te tellen. Help mee en ga ook op safari in je eigen tuin! Tel mee en geef je waarnemingen door via ObsIdentify of Waarneming.nl.
Op zaterdag 10 en zondag 11 mei organiseren we in samenwerking met kwekerij Griffioen en deelnemende tuincentra een mooie kortingsactie op het wild & inheemse plantenassortiment. Heuvelrugtuiniers kunnen dat weekend drie planten kopen voor maar €10,00.
De wild & inheemse planten zijn een belangrijk onderdeel van jouw Heuvelrugtuin. Ze passen bij de omgeving van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, zijn beter bestand tegen plagen én trekken vogels en insecten aan. Een Heuvelrugtuin bestaat voor minimaal 60% uit groen en hiervan zijn minimaal vijf planten en/of bomen inheems. Met deze actie creëer je dus heel gemakkelijk jouw Heuvelrugtuin of breid je jouw Heuvelrugtuin uit met de juiste planten.
Hieronder zie je een lijst van deelnemende tuincentra:
Op zaterdag 17 mei begint de Soorten Challenge in het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug! Twee weken lang gaan we samen op zoek naar zoveel mogelijk wilde planten- en diersoorten. Hiermee brengen we de biodiversiteit van het gebied in kaart, leren we meer over de soorten die hier leven én kunnen we ze beter beschermen. En dat is nog niet alles, want 9 gemeenten strijden met elkaar om de titel de meest biodiverse gemeente van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Help jouw gemeente winnen en doe mee!
Elk jaar vieren we op 24 mei de Dag van het Nationaal Park, een moment waarop de meest karakteristieke natuurgebieden van Nederland in de schijnwerpers staan. In 2025 zetten we op deze bijzondere dag het thema biodiversiteit centraal. Om die reden organiseren we van 17 t/m 31 mei 2025 een Soorten Challenge in het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug.
We gaan samen zo veel mogelijk soorten tellen en nodigen je uit om mee op pad te gaan. Iedereen kan meedoen: jong en oud, beginner of natuurexpert. Je hoeft alleen maar een gratis app te downloaden (ObsIdentify of gebruik Waarneming.nl), en op zoek te gaan in je tuin, het park of de bossen.
Binnenkort maken we hier het programma bekend met leuke activiteiten, zoals een tuinsafari en een zoektocht naar nachtvlinders.
Let er tijdens het waarnemen wel op dat je op de paden blijft, zodat dat je geen dieren verstoort die bijvoorbeeld aan het broeden zijn.
Meest biodiverse gemeente van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug Tijdens de Soorten Challenge strijden 9 gemeenten op en rond de Utrechtse Heuvelrug met elkaar om de titel ‘meest biodiverse gemeente van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug’. Door mee te doen en jouw waarnemingen door te geven help je dus jouw gemeente te winnen. En er is meer! Want je helpt niet alleen jouw gemeente te winnen, maar ook het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug in de strijd tegen de 20 andere Nationale Parken in Nederland.
Samen tellen voor de soortenrijkdom van morgen De Dag van het Nationaal Park draait niet alleen om een leuke beleving, maar ook om waardevolle actie. Hoe meer we weten over de soorten in onze parken, hoe meer onze waardering groeit en hoe beter we ze kunnen beschermen. Door in alle parken soorten te tellen laten we deelnemers zien hoe veel er is om trots op te zijn en te koesteren. De resultaten van de tellingen laten bovendien zien hoe het met de gezondheid van de natuur staat.
Zet het alvast in je agenda: Soorten Challenge Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug | 17 t/m 31 mei 2025
De Utrechtse Heuvelrug is een tijdelijk leslokaal voor nieuwsgierige scholieren uit de regio. Zij doen mee aan het pilotprogramma van Stichting Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug (NPUH) en U-Talent. Afgelopen maand ging de tweede school van start: leerlingen van 5 vwo biologie van het Openbaar Lyceum Zeist trokken eropuit met twee medewerkers van het NPUH en hun docenten. De pilot bestaat uit een excursie in het gebied en een verdiepend onderzoeksproject. Zo ontdekken jongeren het belang en de uitdagingen van de Heuvelrug, worden ze betrokken bij de onderzoeksagenda van het Nationaal Park en raken ze meer verbonden met hun eigen leefomgeving. Tegelijk biedt het scholen een kans om het onderwijs te verrijken in samenwerking met onderzoekers. Volgende maand volgt een evaluatie en wordt gekeken naar een vervolg met andere scholen uit de regio.
Tijdens de excursie leerden de leerlingen van het Openbaar Lyceum Zeist meer over de Utrechtse Heuvelrug, én dat op slechts tien minuten lopen van hun school. Daarnaast deden ze inspiratie op voor hun biologie onderzoek, waarin ze een maatschappelijk relevant vraagstuk onderzoeken over de wisselwerking tussen de levende natuur en de omgeving waarin het leeft.
Eerder dit jaar gingen de leerlingen van 4 havo aardrijkskunde van de Amersfoortse Berg al aan de slag met het programma. Zij mochten zelf een onderzoeksonderwerp kiezen dat raakvlak heeft met het NPUH. Zo onderzochten zij onder andere hoe je de historische waarde van het gebied aantrekkelijker maakt voor jongeren, hoe je biodiversiteit kunt bevorderen, recreatiedruk en natuurinclusieve landbouw.
Het pilotprogramma wordt op 13 mei samen met geïnteresseerde scholen uit de regio geëvalueerd, met als doel het verder uit te bouwen en structureel aan te bieden aan meer middelbare scholen. De ambitie is om in de volgende fase, wanneer meer scholen deelnemen, een eindsymposium toe te voegen aan het programma. Tijdens dit symposium presenteren de leerlingen hun onderzoeksresultaten aan overheden, grondeigenaren en andere betrokkenen uit de regio, en is er ruimte voor een gesprek over de toekomst van de Utrechtse Heuvelrug. Wil jouw school meedoen of meedenken over de doorontwikkeling van het programma? Meld je dan voor 29 april aan voor de bijeenkomst via info@npuh.nl.
Dit programma is geïnitieerd door de Onderzoeks- en Onderwijshub Utrechtse Heuvelrug. Hierin werken wetenschappers, studenten, terreinbeheerders en andere stakeholders aan relevante vraagstukken uit de onderzoeksagenda van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Op deze manier wordt een bijdrage geleverd aan de bescherming, het behoud en de ontwikkeling van natuur, landschap en (cultuurhistorisch) erfgoed. De bevindingen vanuit de onderzoeksagenda zijn te raadplegen op de openbare kennisbank van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug.
De Utrechtse Heuvelrug maakt deel uit van een groter meetnetwerk naar stikstofneerslag, opgezet door de Universiteit Utrecht. Op de Utrechtse Heuvelrug zijn vijf onderzoekslocaties gerealiseerd, waaronder op landgoed Den Treek en terreinen van Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Gedurende twee jaar worden hier metingen verricht om de verspreiding van stikstof in het Nationaal Park in kaart te brengen, dankzij de ondersteuning van de Onderzoeks- en Onderwijshub Utrechtse Heuvelrug.
Doorvalmetingen van stikstof (foto: Bas Niemans)
Bij stikstofdepositie komt stikstof uit uitlaatgassen en landbouw in de lucht terecht en daalt het uiteindelijk neer op bodem, plant en water. In de natuurgebieden van de Utrechtse Heuvelrug, die grenzen aan stedelijk en agrarisch gebied en worden doorsneden door (grote) wegen, is de invloed van atmosferische stikstofdepositie groot, terwijl er nog weinig depositiemetingen worden uitgevoerd. Dit onderzoeksproject heeft als doel beter te begrijpen hoe stikstof uit de lucht op verschillende plekken terechtkomt en hoe dit in de loop van de tijd verandert. De resultaten van dit onderzoek dragen bij aan het verbeteren van modellen die voorspellen hoe stikstof zich verspreidt. Deze kennis kan beleidsmakers helpen bij het nemen van gerichte maatregelen om de stikstofuitstoot te verminderen. Voor dit onderzoek is een stikstofdepositie meetnet opgezet. Naast twintig meetlocaties op de Veluwe zijn er vijf locaties op de Utrechtse Heuvelrug, waaronder op landgoed Den Treek en terreinen van Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten.
Binnen meetlocaties in het bos wordt regenwater onder het bladerdak en langs boomstammen opgevangen om inzicht te krijgen in welk deel van de totale stikstofneerslag via bomen de grond in komt. In het open veld bij het bos staan speciale meetinstrumenten (bulkvangers en wet-only vangers) om te onderzoeken hoeveel stikstof er in het regenwater zit. Daarnaast worden daar ook de hoeveelheden ammoniak (NH₃) en stikstofdioxide (NO₂) in de lucht gemeten. De depositiemetingen worden gedurende twee jaar uitgevoerd, waarbij het regenwater elke twee weken wordt verzameld.
Wet-only vanger (foto: Bas Niemans)Bulkvangers in het open veld (foto: Bas Niemans)
Daarnaast is er een koppeling gemaakt met het onderzoek naar klimaatslim bosbeheer dat is opgezet in een samenwerking tussen de UU en Staatsbosbeheer en de stichting Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, waarin o.a. onderzocht wordt wat de invloed is van stikstof in de bodem op de groei van de bomen in het gebied. De gezamenlijke wens is om de stikstofmetingen zoals beschreven in dit artikel aan deze bodem- en groeidata te koppelen.
Bovenstaand onderzoek in het Nationaal Park wordt gefaciliteerd door de Onderzoeks- en Onderwijshub Utrechtse Heuvelrug. Binnen deze hub werken wetenschappers, studenten en stakeholders aan relevante vraagstukken uit de onderzoeksagenda van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, om zo bij te dragen aan de bescherming, het behoud en de ontwikkeling van natuur, landschap en erfgoed.
Er zijn nieuwe ontwikkelingen binnen het Climate Smart Forestry project waarin de Universiteit Utrecht (UU), Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug (NPUH) en Staatsbosbeheer samen onderzoeken wat de staat van het bos op de Heuvelrug is en hoe de vitaliteit van het bos voor de toekomst verbeterd en geborgd kan worden.
Aanplant van experimentele plots
In februari en maart is Staatsbosbeheer met behulp van masterstudenten van de UU begonnen aan de aanplant van experimentele plots. Hier worden boomsoorten aangeplant die mogelijk beter bestand zijn tegen toenemende droogte waar de bosgebieden op de Heuvelrug mee te maken krijgen. Daarnaast moeten deze soorten in de herfst strooisel opleveren (zogenaamde ‘rijkestrooiselsoorten’) dat de negatieve effecten van de zeer lage zuurtegraad van de bodem deels zou kunnnen compenseren. Aangeplante soorten zijn onder andere de wintereik maar ook minder bekende soorten zoals de libanonceder.
Herstelmaatregelen en experimentele opzet
Om verschillende herstelmaatregelen te onderzoeken is gekozen voor een experimentele opzet. Zo worden bij de aanplant verschillende nutriënten toegevoegd. In en rond sommige plantgaten wordt steenmeel toegevoegd om de bodem minder zuur te maken en mineralen die de groei kunnen bevorderen. Bij andere aanplant wordt gebruik gemaakt van mycorhizza, schimmels die samenwerken met de planten rond het wortelnetwerk. Hierbij geldt: meten is weten. Wat is nou eigenlijk het effect van veel toegepaste maatregelen zoals steenmeel en wat zijn mogelijke lange termijn effecten in de bosgebieden van de Utrechtse Heuvelrug? Door deze opzet kunnen de onderzoekers bepalen wat wél en wat niet werkt voor de groei van de jonge boompjes.
Bodemonderzoek op de Utrechtse Heuvelrug
Parallel aan dit experiment wordt op 150 locaties onderzoek gedaan naar de staat van de bodem op de gehele Utrechtse Heuvelrug, waarbij o.a. de zuurtegraad en stikstof- en fosfaatwaardes bepaald worden. We meten ook de microbiële activiteit in de bodem, omdat dit een belangrijke rol speelt bij de afbraak van organisch materiaal en daarmee in de bodem het vermogen water vast te houden tijdens droogte. De lage zuurtegraad en hoge stikstofconcentraties bemoeilijken deze afbraak waardoor het bos gevoeliger wordt voor droogte. Door deze data te koppelen aan historische groeidata van het bos krijgen de onderzoekers een beter beeld van de impact van de bodemwaardes op de groei van het bos.
Samenwerking binnen de Onderzoeks- en Onderwijshub
Bovenstaand onderzoek in het Nationaal Park wordt gefaciliteerd door de Onderzoeks- en Onderwijshub Utrechtse Heuvelrug. Binnen deze hub werken wetenschappers, studenten en stakeholders aan relevante vraagstukken uit de onderzoeksagenda van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, om zo bij te dragen aan de bescherming, het behoud en de ontwikkeling van natuur, landschap en erfgoed.
Sascha Vreekamp en Puck Lieverse van de Jongerenraad Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug (NPUH) hebben als facilitators (onder andere samen met gedeputeerde Mirjam Sterk) twee groepen begeleid tijdens een jongerenparticipatiesessie over biodiversiteit en landbouw. Dit gebeurde in het kader van Jong Utrecht aan zet, een initiatief ter gelegenheid van het 650-jarig bestaan van de provincie Utrecht.
Tijdens de sessie, die plaatsvond op het Grafisch Lyceum in Utrecht, werden MBO-leerlingen betrokken bij het bespreken van de toekomst van landbouw en natuur. Onder leiding van de Jongerenraad NPUH werden de ideeën van de leerlingen in mindmaps vastgelegd, wat leidde tot een aantal innovatieve en creatieve voorstellen, waaronder het winnende idee: een Donald Duck over biodiversiteit.
De sessie bleek niet alleen waardevolle ideeën op te leveren, maar was voor alle betrokkenen een verfrissende ervaring en benadrukte het belang van jongerenparticipatie bij het vormgeven van de toekomst van de regio.
