Samen aan de slag voor het realiseren van een toekomstbestendig watersysteem 

Op 6 april 2023 is de uitvoeringsagenda van de Blauwe Agenda in de stuurgroep vastgesteld, waardoor we nu echt aan de slag kunnen met de uitvoering van allerlei projecten die gaan bijdragen aan het robuust en toekomstbestendig maken van het watersysteem van de Utrechtse Heuvelrug. En dat is hard nodig, want door de langere en extremere droogte van afgelopen zomers en tegelijkertijd de zwaardere piekbuien, staat de natuur, de landbouw, het stedelijk gebied en de drinkwatervoorziening op en rondom de Utrechtse Heuvelrug onder druk. 

De Blauwe Agenda wil het watersysteem op de Utrechtse Heuvelrug robuust en toekomstbestendig maken. Dit wordt gedaan door vanuit een gezamenlijke visie de opgaves aan te pakken. Met het vaststellen van de uitvoeringsagenda is het doel van een robuust en toekomstbestendig systeem een stap dichterbij. Iets dat hard nodig is, aangezien de natuur – vooral boven op de Heuvelrug – sterk te lijden heeft onder het veranderende klimaat en de landbouw in de flanken kampt met piekbuien en watertekort. Arco van Vugt, programmamanager voor de Blauwe Agenda, zegt hierover: “De ondergrond van de Utrechtse Heuvelrug bevat een fantastische voorraad grondwater die ons kan helpen in droge perioden. Klimaatverandering dwingt ons om deze voorraad verder te versterken door meer te infiltreren en vast te houden”.  

De uitvoeringsagenda specificeert dertien verschillende maatregelen gericht op verschillende aspecten die invloed hebben op het watersysteem. Zo starten er projecten met betrekking tot het vasthouden van water op de hoge flanken, de optimalisatie van bestaande drinkwaterwinningen, het stimuleren van vitaler bos, maatwerkoplossingen op landgoederen, monitoring en communicatie en bewustwording. Onderdeel hiervan is ook de lancering van een informatiepagina over de Blauwe Agenda waar iedereen kan lezen over wat er gebeurt en wat ze zelf kunnen bijdragen.  

De samenwerking van de provincie Utrecht, Waterschap Vallei & Veluwe, Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden, Vitens, Utrechts Particulier Grondbezit, de Gemeente Utrechtse Heuvelrug, Land- en Tuinbouw Organisatie, Utrechts Landschap (als vertegenwoordiger voor terreinbeherende organisaties) en Stichting Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug moet zo leiden tot een robuust en toekomstbestendig watersysteem, een gezonde natuur op en rondom de Utrechtse Heuvelrug én het beschermen van de drinkwatervoorziening in de regio.  

Op voordragen van de Stichting is de Utrechtse Heuvelrug als pilotlocatie uitgekozen door het ministerie van Binnenlandse Zaken voor een ontwerpend onderzoek binnen het programma Mooi Nederland. 28 maart was het eerste gebiedsbezoek aan het westelijk buitengebied van Amersfoort, waar de stadsrand van Amersfoort en het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug samenkomen in de zuidelijke Eemvallei. Samen met de provincie Utrecht, waterschap Vallei en Veluwe, gemeentes Amersfoort en Soest, het ministerie en ontwerpbureau Polyfern zijn we het gebied in getrokken. Hier hebben we met eigen ogen kunnen zien hoe alle uitdagingen samenkomen in een gebied dat volop in ontwikkeling is. Denk bijvoorbeeld aan natuurontwikkeling, recreatiedruk, cultuurhistorie, bodemsamenstelling, hydrologisch systeem, vervuiling (van de Eem), woningbouwopgave, perspectief voor de landbouw en het economisch functioneren van het gebied. Een flinke klus dus, maar uiteindelijk kunnen de inrichtingsconcepten die uit dit ontwerpend onderzoek komen de ontwikkelingen in dit gebied ondersteunen én andere locaties in Nederland inspireren!

Iedereen met een goed idee dat ten goede komt aan natuur, landschap en cultuurhistorisch erfgoed kan vanaf vandaag een financiële bijdrage aanvragen bij het Nationaal Park Fonds (NP Fonds) Utrechtse Heuvelrug. Het Fonds is vandaag officieel gelanceerd door Hans van der Pas, burgemeester van Rhenen.

Het NP Fonds Utrechtse Heuvelrug ondersteunt projecten en initiatieven die ten goede komen aan natuur, landschap en cultuurhistorisch erfgoed in dit unieke gebied. Denk bijvoorbeeld aan het planten van klimaatadaptieve bomen, heggen als erfafscheiding of meer groen in de wijk. Twee keer per jaar kan een aanvraag worden gedaan voor een bijdrage tussen de 2.500 en 30.000 euro.

De ingediende projectvoorstellen worden beoordeeld door een commissie. Deze bestaat uit Prof. dr. Merel Soons (hoogleraar Landgebruik en Biodiversiteit, Universiteit Utrecht), drs. Dré van Marrewijk (erfgoedadviseur) en dr. Hans Renes (emeritus hoogleraar Erfgoed en Ruimte, Vrije Universiteit Amsterdam).

De sluitingsdatum voor de eerste aanvraagronde is 28 april 2023. Meer informatie over de voorwaarden en het indienen van een aanvraag is te vinden op de website NPFonds.nl.

Extra impuls

Het Fonds is een initiatief van stichting Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. “Met de oprichting van het NP Fonds willen we projecten die ten goede komen aan natuur, landschap en cultuurhistorisch erfgoed in dit gebied een extra impuls geven.” zegt Gijs de Kruif, directeur van het Nationaal Park, “Particulieren of bedrijven die zelf geen natuurprojecten uitvoeren maar deze wel willen ondersteunen, kunnen een bijdrage leveren aan het fonds als donateur, via de website NPFonds.nl. Zo bundelen we samen de krachten om ook in de toekomst van dit prachtige gebied te kunnen blijven genieten.”

Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug (NPUH) is een prachtig natuurgebied waar constant hard aan gewerkt wordt om dat in stand te houden. Als we de terreineigenaren vragen waarom zij dit doen, is het antwoord vaak: “wij zijn geen eigenaar van de natuur, maar we beheren het alleen om het in zo goed mogelijke staat te kunnen doorgeven aan de toekomstige generatie”. Immers, als je vandaag begint met de aanplant van allerlei bomen en struiken, zul je pas over tientallen jaren een mooi bos hebben. Met die gedachte in je achterhoofd is het dus eigenlijk heel gek dat jongeren nog niet aan de praattafel van ons mooi natuurgebied zitten.

Daarnaast bezoeken ook veel jongeren de Utrechtse Heuvelrug. En wie weten er nou beter wat er speelt onder jongeren dan de jongeren zelf? Daarom richt Stichting Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug een Jongerenraad op. Deze raad geeft een stem aan de jongeren die op en rondom de Utrechtse Heuvelrug wonen, zodat ook hun meningen en ideeën gehoord worden.

De Jongerenraad mag gevraagd en ongevraagd advies geven aan de Stichting, zowel op beleids- als projectniveau. Zoveel mogelijk van dit advies zal de Stichting meenemen in de uitvoering van haar taken. Daarnaast wordt de Jongerenraad jaarlijks gevraagd om op het programmaoverleg een presentatie/ discussie te leiden met een grote groep stakeholders in het gebied. De invulling hiervan is aan de Jongerenraad zelf. Daarbij is er ruimte voor de Jongerenraad om ook zelf een project of activiteit op te zetten ter bevordering van jongerenparticipatie en het beschermen, behouden en ontwikkelen van natuur, landschap en (cultureel) erfgoed op en rondom de Utrechtse Heuvelrug.

De eerste ronde inschrijvingen loopt tot en met 26 maart.  Alle jongeren tussen de 16 en 26 jaar oud die wonen in een gemeente op of rondom de Utrechtse Heuvelrug (Amersfoort, Baarn, Bunnik, de Bilt, Leusden, Renswoude, Rhenen, Soest, Utrecht, Utrechtse Heuvelrug, Veenendaal, Woudenberg en Zeist) kunnen zich aanmelden. Uiteindelijk kiezen we 8-10 jongeren die de eerste Jongerenraad NPUH zullen zijn. Wil je meer weten of je aanmelden? Kijk dan op www.npuh.nl/jongerenraad

Donderdag 16 maart verschijnt er in De Sprengkop in het Zeisterbos een installatie van kunstenaar Ronald van der Meijs. Het kunstwerk maakt het belang van water voor het bos en het erfgoed zichtbaar. De installatie is onderdeel van het Cross-over cultuurprogramma van provincie Utrecht en is een initiatief van Fluid Future in samenwerking met Utrechts Landschap en Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Doel is bewustwording van de bezoeker over de rol van het bos in de watervoorziening (en andersom) en de opgave om het bos te behouden in tijden van klimaatver- anderingen. De Sprengkop is gekozen als locatie om het verhaal over droogte, het gedrag van de consument, erfgoed en de druk op natuur zichtbaar te vertellen.

H2O I will give it to you every day – Ronald van der Meijs
Het geluidskunstwerk van Van der Meijs in de Sprengkop maakt het gebruik van bronwater in onze waterleiding goed zichtbaar door te refereren aan het water in vorm (druppel), materie (rvs buizen en kraantjes) en geluid (druppels). De huid van de sculptuur bestaat uit waterleiding buizen en 75 tapkraantjes. Het materiaal doet denken aan badkamer en keuken. Het reflecteert de omgevings- kleuren van de omliggende natuur in de sculptuur.

Het werk is aangesloten op het waterleidingnetwerk van Zeist en brengt water terug naar de waterbron, als een Robin Hood 2.0. Het water dat dagelijks terugstroomt is gelijk aan het dagelijkse watergebruik van 1 persoon: 130 liter.

Het is Meijs’ doel om mensen via het kunstwerk aan te sporen tot discussie of contemplatie over de waarde en het grote gebruik van schoon drinkwater uit ons waterleidingnetwerk en wat dit doet met de natuur op de Utrechtse Heuvelrug. Hij maakt een vergelijking tussen het wortelsysteem in een bos en het leidingwatersysteem: een delicaat netwerk dat alles in een balans weet te houden. Beide liggen verscholen onder het aardoppervlak en beide bestaan uit een diversiteit en wirwar van leidingen waardoor een stroom van vers water via ontelbare vertakkingen wordt verdeeld en zo bij de eindverbruiker terecht komt. Zowel bij een boom in een bos als bij de mensen thuis.

In de sculptuur is een analoge geluidsinstallatie aangebracht: het water druppelt op klankschalen en dit geluid is gelijk hoorbaar met het druppelen van de kranen. Het zal een zacht geluid zijn en is alleen overdag te horen, op 6 vastgestelde tijdstippen, zodat het in de avond dieren niet zal storen. De Sprengkop als locatie voor het kunstwerk heeft naast de inhoudelijke en symbolische waarde ook een visuele waarde als ‘druppel in een kom’. Deze locatie heeft een natuurlijke openheid en bezoekers kunnen er al wandelend vanaf het bospad op kijken vanaf verschillende standpunten.

Zeisterbos
Voor Nederlandse begrippen is het Zeisterbos een bijzonder oud bos. De eerste aanleg en oudste beplanting van het Zeisterbos dateert waarschijnlijk uit de periode 1718–1723. Een aantal grove dennen stammen nog uit deze beginperiode. Het is een gemengd bos met veel erfgoedobjecten: sprengen, de Sprengkop, waterpartijen, bruggen, historische banken en hertenbeelden. Al jaren is het grondwaterpeil op de Utrechtse Heuvelrug aan het zakken. Door de droogte en de lage grondwaterstand sterven bomen, zijn ze vatbaarder voor ziektes.

Sprengen horen van oudsher bij de landgoederen die op de flanken van de Utrechtse Heuvelrug liggen. De natuurlijke waterbron, de Sprengkop, is in de loop der jaren droog komen te liggen en functioneert niet meer als sprengbron. Klimaatverandering en menselijke consumptie van grond- water zijn daarbij belangrijke factoren, naast te snelle afwatering en besproeiing van akkers.

Wat betekent dit voor de toekomst van het bos? Hoe zorg je dat cultureel erfgoed zoals de sprengen zichtbaar blijven als structuur in de bossen? Deze vragen zijn het uitgangspunt voor het kunstwerk dat zichtbaarheid geeft aan het belang van water voor dit gebied.

Educatie
Aan de rand van de Sprengkop komt een titelbord met een korte uitleg en een QR-code naar de website van Utrechts Landschap met informatie over de werking en geschiedenis van sprengen, de Sprengkop en de urgentie en opgave om het water op de Utrechtse Heuvelrug vast te houden. Bij het bezoekerscentrum De Boswerf komt een bord met uitleg over het kunstwerk. Utrechts Landschap en de Boswerf ontwikkelen samen een kinderwandeling waarin het kunstwerk en haar boodschap worden opgenomen.

Over Fluid Future
Water is een wereldwijd verbindend element dat raakt aan alle grote opgaven van deze tijd. Stichting Fluid Future (ANBI) legt een relatie tussen water en cultuur met als voornaamste doel het creëren van andere denkrichtingen, het vergroten van bewustwording en zichtbaarheid van het belang van het brede thema ‘water’.

Fluid Future brengt kunstenaars, ontwerpers en architecten en organisaties uit de watersector thematisch samen door onderzoek en experiment en theorie en praktijk te verbinden. Doelstelling is de verschillende onderzoeksgebieden en partners aan elkaar te verbinden en zo het brede verhaal van water te vertellen.

Fluid Future is een initiatief van urban curator Annelou Evelein en ontwerper Lotte van Laatum.

Jaarverslag 2022

De hoogtepunten van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug in vogelvlucht. Dat leest u in ons digitale jaarverslag 2022. Een jaar waarin we de samenwerking met diverse organisaties en partners hebben mogen versterken. Zo kunnen we via het Utrechts Particulier Grondbezit nog beter samenwerken met particuliere landgoedeigenaren en bundelen we onze krachten met de Universiteit van Utrecht op het gebied van onderzoek en kennisdeling.

Daarnaast hebben we onderhoud gepleegd aan vele kilometers paardenpaden, zijn we start met het programma ‘Hoeders van de Heuvelrug’, een netwerk van ondernemers die de bescherming en het behoud van natuur en erfgoed in de regio ondersteunen. Ook sloten Landgoed Pijnenburg en Landgoed Roghairsparren zich aan bij het Ruitervignet UH.

Dit alles en meer leest u terug in ons Jaarverslag.